In deze blogreeks ‘Verhalen van burgerinitiatieven’ delen initiatieven hun ervaringen rondom inclusie van vluchtelingen in Nederland. Door de verschillende verhalen van initiatieven samen te brengen, willen we een ruimte creëren waar initiatieven ervaringen met elkaar kunnen delen,  op hun eigen manier en in hun eigen woorden. Wel stellen wij hiertoe een aantal vragen: Tegen welke problemen of uitdagingen lopen zij aan binnen hun initiatief? Wat zijn geleerde lessen uit het verleden, en waar liggen kansen in de toekomst? Wat betekent inclusie voor deze initiatieven en hoe geven zij hier vorm aan? Voor dit verhaal zijn wij in gesprek gegaan met Samen Hier, een groeiende community van inwoners  en organisaties die zich in hun stad of dorp samen inzetten voor een veilige overkomst, en de verwelkoming en begeleiding van mensen die vanuit hun thuisland zijn gevlucht. Lees snel verder voor het verhaal van Samen Hier.

‘Door onze achtergrond met de Haagse mensenrechtenorganisatie Justice & Peace, zijn wij met Samen Hier eigenlijk altijd op zoek naar systeemverandering op het gebied van mensenrechten. Wij houden ons niet alleen bezig met de vraag wat wij voor vluchtelingen wereldwijd kunnen betekenen, maar kijken juist ook naar de rol van ontvangende gemeenschappen hierbij – in dit geval onze lokale netwerken in verschillende Nederlandse steden en dorpen.

Veilige routes, veilige havens

Voordat we ons initiatief opzetten, waren we geïnspireerd door humanitaire corridors in Italië waar kerken en het maatschappelijke middenveld een alternatief hebben ontwikkeld op de gevaarlijke route van de Middellandse Zee. Hun beweegreden: “Dit kan zo niet langer. Er verdrinken mensen, en dat gebeurt aan onze grens. Wat kunnen we hier tegen doen?”. Zij hebben toen een route geopend waarmee mensen op een reguliere vlucht met een visum naar Italië kwamen, waarna zij werden opgevangen door lokale gemeenschappen. In Canada bestaan dergelijke initiatieven al langer, waarbij vluchtelingen via community sponsorship uitgenodigd worden om naar Canada te komen.

Community sponsorship is een publiek-private samenwerking waarbij inwoners bij hun overheid kunnen aangeven dat zij een of meerdere mensen op de vlucht willen opvangen in hun woonplaats.  Met Samen Hier proberen wij dit te vertalen naar een Nederlands model. Dit is wel een uitdaging omdat er in Nederland weinig juridische mogelijkheden bestaan om iemand hier naartoe te halen – in tegenstelling tot Canada en Italië waar er meer juridische mogelijkheden zijn. Door ervaring op te doen met de bestaande hervestigingsroute naar Nederland én te laten zien hoe het in andere landen werkt, ontwikkelen we een Nederlandse community sponsorship constructie.

Naast het bieden van een veilige route focussen we ons met Samen Hier ook op opvang en inclusie in Nederland zelf. We kijken dus niet alleen hoe iemand naar Nederland kan komen, maar ook in wat voor omgeving diegene in Nederland terecht komt. Zo proberen we veilige routes en veilige havens te creëren voor mensen die hun thuisland ontvlucht zijn.

Eigen rol zien in bredere maatschappelijke structuren

Voor ons als initiatief is het belangrijk om te reflecteren op onze eigen rol in het kader van bredere patronen die de inclusie van vluchtelingen in Nederland beperken. Dit gaat verder dan kijken hoe wij als initiatief zelf kunnen bijdragen aan de inclusie van vluchtelingen. Het betekent ook kijken naar waar je als initiatief tegenaan loopt, hoe blinde vlekken jouw vermogen inclusief te handelen beperken en welke externe factoren jouw inspanningen belemmeren. Veel burgerinitiatieven zijn ontstaan ten tijde van het begin van de Europese vluchtelingencrisis in 2015 om een ander geluid te laten horen en een meer verwelkomende stem te zijn. Een stem die tegengewicht kon bieden aan de harde tonen in media en politiek. Zo’n geluid is heel belangrijk. Veel initiatieven focussen zich – al dan niet noodgedwongen omwille van subsidies – nu echter op de harde, meer zakelijke kant van inburgering en integratie. Vanuit Samen Hier willen we er echter voor waken dat lokale initiatieven zich niet uitsluitend gaan richten op integratie of inburgering, volgens de logica van de overheid, maar dat zij het achterliggende verhaal waarom ze doen wat ze doen niet uit het oog verliezen. 

Lokale gemeenschappen

Lokale gemeenschappen spelen hierbij een belangrijke rol. Hoewel zij vaak structureel onderschat worden door gemeentes of andere grotere organisaties, is de rol en betrokkenheid van lokale inwoners cruciaal voor de opvang en begeleiding van vluchtelingen. Binnen Samen Hier werken we met zogenaamde Samen Hier-groepen: groepen van vijf vrienden, collega’s of familieleden die een jaar lang een persoon of gezin die/dat als vluchteling naar Nederland is gekomen waar nodig gaan ondersteunen en hun leven voor hem, haar, of hen openstellen. 

Eigenaarschap voor de groepen is een centraal element binnen Samen Hier. Je wilt dat het een beweging wordt van lokale inwoners zelf, zodat dan ontvangst van vluchtelingen in de samenleving écht kan ontstaan. Als organisatie proberen wij slechts deze groepen zoveel mogelijk te faciliteren zodat mensen zelf aan de slag kunnen, bijvoorbeeld door het aanbieden van verschillende trainingen. We willen niet dat mensen zichzelf gaan zien als een vrijwilliger bij Samen Hier, maar dat zij echt de drijvende kracht vormen met het openstellen van hun netwerken.

Gelijkwaardigheid in een context van machtsongelijkheid

Tijdens het ondersteunen van de Samen Hier-groepen, werken we ook aan het opbouwen van gelijkwaardige relaties in de context van machtsongelijkheid. Dit betekent dat je aan de ene kant gelijkwaardige relaties  opbouwt, maar tegelijkertijd ook oog blijft houden voor de machtsongelijkheid die altijd tot op zeker hoogte blijft bestaan. Als Nederlandse betrokkene heb je namelijk toegang tot allerlei informatie en kennis over de samenleving, waardoor je in een andere positie bent dan de meeste nieuwkomers. De vraag die wij dan stellen is: hoe kan je als groep  werken aan een gelijkwaardige relatie, zonder blind te worden voor onderlinge verschillen tussen jullie (de Nederlandse betrokkenen) en de nieuwkomers? Tegelijkertijd benadrukken we ook om te kijken wat voor kennis en inspiratie een nieuwkomer zelf meebrengt.

Zou je  een nieuwkomer uitnodigen voor je eigen verjaardag? Dit is een typische vraag waar de groepen heel verschillend instaan. Tegelijkertijd is het een vraag die in onze ogen wel met gelijkwaardigheid te maken heeft. Het gaat over in hoeverre je jezelf als vrijwilliger in een project ziet (iemand die iets komt geven aan een ander die hulp nodig heeft) of dat je ook bereid bent een vriendschappelijke band aan te gaan die onderdeel gaat uitmaken van jouw eigen leven, en daarbij je eigen persoonlijke en sociale netwerk open te stellen.

Zelf moesten we ook een reflectieproces doorlopen om ons te realiseren dat wij (in eerdere fases)  Nederlandse betrokkenen wel instrumenten aanreikten om gelijkwaardigheid na te streven, maar  nieuwkomers hierbij eigenlijk buiten beeld bleven. Terwijl we eerder alleen de Nederlanders in de groepen trainden in hoe zij gelijkwaardige relaties konden vormgeven met nieuwkomers, trainen wij nu ook nieuwkomers in het vormgeven van gelijkwaardige relaties.

Inclusiviteit binnen Samen Hier

De reflectie over gelijkwaardigheid is niet alleen relevant in de relatie tussen nieuwkomers en Nederlandse betrokkenen. Het is ook iets waar wij als initiatief zelf continu mee bezig zijn op organisatorisch niveau. Zo hebben we op dit moment niemand in ons kernteam met een vluchtelingenachtergrond. Dat vinden we zelf echt een tekortkoming. Wel werken we nauw samen met een vrijwillige pool community bouwers met een vluchtelingenachtergrond. Zij spelen een grote rol voor de gematchte groepen en nieuwkomers. Ze ondersteunen hen bij eventuele taal- en culturele barrières en bellen regelmatig op om te horen hoe het met de groep en nieuwkomer gaat. Zij zijn het gezicht van Samen Hier. 

Verder willen we nieuwkomers in de Samen Hier-groepen ook meer betrekken bij de organisatie van Samen Hier. Zo zijn we continu  aan de slag met het ontwikkelen van manieren om alle betrokkenen bij Samen Hier meer eigenaarschap te geven over het werk wat we doen, zoals het betrekken van de groepen bij het organiseren van evenementen.

Van andere initiatieven zouden we graag willen weten hoe zij omgaan met verschillen tussen de mensen die bij hun initiatief betrokken zijn. Hoe zorgen zij voor een gelijkwaardige relaties tussen nieuwkomers en Nederlandse mensen? Wat voor uitdagingen komen ze tegen, hoe communiceer je hierover op een inclusieve manier en wat voor tips zouden ze andere initiatieven kunnen geven? Daarnaast zouden we ook graag willen weten hoe initiatieven zorgen voor meer eigenaarschap voor betrokkenen over de activiteiten die georganiseerd worden.’ 

Hoe gaan andere initiatieven om met verschillen tussen de mensen die bij hun initiatief betrokken zijn? Hoe zorgen zij voor een gelijkwaardige relaties tussen nieuwkomers en Nederlandse mensen? Wat voor uitdagingen komen ze tegen, hoe communiceer je hierover op een inclusieve manier en wat voor tips zouden ze andere initiatieven kunnen geven? Hoe zorg je als initiatief voor meer eigenaarschap voor betrokkenen over de activiteiten die georganiseerd worden?

Learning Crossroads for Refugee Inclusion

Dit verhaal is opgetekend door Roona Derksen (student-assistent Learning Crossroads for Refugee Inclusion-project) en Kay Mars (projectcoördinator en junior onderzoeker Refugee Academy), en onderdeel van een serie blogs waarbij we betrokkenen van burgerinitatieven uitnodigen deze website te gebruiken als platform om te reflecteren op hun werk en hun eigen ervaringen, uitdagingen en de kansen en mogelijkheden die zij zien met betrekking tot inclusie van vluchtelingen te delen met een breder publiek. Meer weten over Samen Hier? Bekijk dan hun profielpagina op deze website. Heb je zelf een interessant verhaal dat je met een breder publiek wilt delen? Neem dan contact met ons op! We maken graag ruimte voor jouw verhaal.