Het verfrissend leesbare en toegankelijke rapport De kracht van een alternatief verhaal van de Refugee Academy (VU) verscheen na een intensief onderzoeksproces. De burgerinitiatieven - die na 2015 rond de zogenoemde vluchtelingencrisis ontstonden - participeerden actief. Wat is er geleerd en wat is de waarde van die spontane initiatieven in de samenleving in de opvang van en omgang met de mensen op de vlucht?
Het draait in het rapport om inclusie als dynamisch proces van worden en steeds anders worden. Het concept van alteriteit, het anders zijn van de ander, staat centraal. Het wordt omschreven als een dans: leiden en volgen, steeds op zoek naar het vorm geven van je eigen rol in relatie tot de ander. De filosoof Levinas is de inspiratiebron. Tijdens een bespreking van het concept vertelde iemand dat ze steeds vergat om het zo te doen als ze in gesprek was met een van de deelnemers aan het project. Die opmerking bleef me bij.
Ondertussen volg ik de master filosofie van cultuur en bestuur aan de VU. Ruw en ongenuanceerd kan gesteld worden dat die master zich aan de andere, meer conservatieve kant van het politieke spectrum bevindt dan de Refugee Academy. Er staan andere denkers centraal. Als filosoof in wording leer ik het daardoor uithouden in veel denk perspectieven. Wat zich binnen in mij naast elkaar verdraagt roept buiten mij minder boosheid op en ervaar ik als een houding die mij helpt in deze gepolariseerde tijd. Denkend dansen. Minder scherp. Wel effectiever.
Als filosoof met een hartstochtelijke liefde voor Hannah Arendt, is ook Emmanuel Levinas me dierbaar. Twee filosofen voor wie het urgent was na de ervaring van de gruwelen van de Tweede Wereldoorlog - oog in oog met het menselijk vermogen elkaar te vernietigen - een mogelijke uitweg naar een ander filosofisch mensbeeld te formuleren. Dat is in het huidige Europa waar we mensen op de vlucht laten verdrinken en verdwijnen weer hoogst actueel. De vraag is vooral waarom het grootste deel van de mensen in Europa, net als toen, blind zijn voor wat aan onze grenzen gebeurt.
Het werk van beide denkers staat op zichzelf maar tegelijkertijd wijzen ze beiden het idee af dat de meest wezenlijke ervaring van de mens te vinden is in eenheid met een God of in het Zijn zelf. Voor Levinas is de eerste en diepste ontmoeting, die ons onszelf laat ervaren, die met een ander mens. Die ontmoeting breekt ons uit ons subject-individuele zijn. Dat is dus geen dans of een mogelijke rol die je kunt innemen ten opzichte van een ander mens. Als we de ander echt in de ogen kijken lezen we de opdracht ‘dood mij niet’. Dat is niet iets wat je kan vergeten. Het is een ethos - een bestendige houding - waarin je de wereld zo kunt ervaren.
Het gaat niet zozeer om het rationele besef onderdeel te zijn van een uitsluitend systeem, hoewel die ontmaskering vast wel het begin kan zijn van een duizelingwekkend besef. De uitweg voor ons, ‘wij’ die al generaties lang Europeanen zijn, is er misschien alleen in het daadwerkelijk in vrijheid ruimte, materie en positie kunnen delen.
Er zijn in Nederland zo’n honderdvijftig mensen die nu al een jaar actief protesteren tegen wat aan onze grenzen gebeurt en deelnemen aan alle verschillende burgerinitiatieven. Een van hen vertelde me: ‘we kennen elkaar omdat we allemaal in kamp Moria op Lesbos hebben gewerkt’. Daar begint het besef dat dat precies het verschil is tussen hen en de ‘blinden’. Zij waren eten uitdelend, medisch handelend, bewegend, ontmoetend, handelend aanwezig. Het in de ogen kijken van iemand die je geen hoop wil geven omdat dat niet eerlijk zou zijn, en tegelijkertijd innerlijk weten dat het een gruwelijk besluit is. Het dodelijk geweld aan de grenzen van Europa gaat niet veranderen als we geen ruimte kunnen maken, niet echt delen, stiekem onze privileges blijven koesteren. Het gaat niet zozeer om het rationele besef onderdeel te zijn van een uitsluitend systeem, hoewel die ontmaskering vast wel het begin kan zijn van een duizelingwekkend besef. De uitweg voor ons, ‘wij’ die al generaties lang Europeanen zijn, is er misschien alleen in het daadwerkelijk in vrijheid ruimte, materie en positie kunnen delen. ‘Dood mij niet’ is de opdracht die Levinas formuleert. ‘Laat mij mijn hoop op een menswaardig bestaan als dat van jou’ is een lastiger opdracht, want die vraagt om concreet positie, ruimte en geld te delen in het dagelijks leven en werken met elkaar.
Fronnie Biesma - Fronnie Filosoof - Fronnie Flex Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
#AlarmEuropa omdat ik daar wil wonen waar ieder mensenleven telt
Learning Crossroads for Refugee Inclusion
Dit verhaal is onderdeel van een serie blogs waarbij we betrokkenen van burgerinitatieven uitnodigen deze website te gebruiken als platform om te reflecteren op hun werk en hun eigen ervaringen, uitdagingen en de kansen en mogelijkheden die zij zien met betrekking tot inclusie van vluchtelingen te delen met een breder publiek. Meer weten over OndertussenOnderweg of #AlarmEuropa? Bekijk dan hun profielpagina op deze website. Heb je zelf een interessant verhaal dat je met een breder publiek wilt delen? Neem dan contact met ons op! We maken graag ruimte voor jouw verhaal.